adventu Scytharum 40,000 cum Tohaj ac Szerim-Girej crescere ac potentiam augeri. Proinde in castris nostris proclamatum iterum adosse hostem; extemplo veterani milites in campum prosiluere, quos et alii secuti sine ordine, sine duce, sine delectu. Videre erat ordinis pessimam normam: imperabant multi, pauci exequebantur, consilia ambigua, animi discordes, duces nutantes, fortes illae voces mutatae in formidinem, omnia inordinata, confusa, spem boni successus non faciebant.
Palatinus Sandomiriensis Witowski primos impetus hostium fnrtissime retundebat et, cum fervidiores ex Mazoviis nullo jussu ducum sua sponte hostibus catervis se immiscuissent, ac urgentium hostium vi simul et loci uligine constricti, laborantes, succursum implorarent, ab eodem Witowio concitatis equis periculo erepti. Sed ipse Witowius cum suis jam circumveniri ab universa mole, jam acie fluctuare ceperat, ni accursu Ossolinii, Stobuicensis praefecti, ac quorundem amicorum salvaretur, ac rursus signa in Chmielnicium (omnem peditatem cosacorum fronti, Scythas lateribus nostrorum objicientem et suos his verbis: „za wiru, mołodci, za wiru“! adhortantem) vertens, mediam partem hostium in aggerem et aquas, quibus mergebantur, compulit, ac ipse circumventus, multis suorum amissis, vehementiori impetu in castra retrocedere compulsus est, ex eo magnam laudem promeri, quod equo, succisis suffraginibus insidens, impetu ruentium in aquas praecipitatus, aegre curruli ministris ope, vitae et campo reditus est. Non perfunctorium hoc certamen erat, et tamen nullum classicura in subsidium pugnantium auditum, non cornua aciei mota, nullae in succursum laborantibus cohortes a regimentariis submissae, quod sive malevolentiae eorum, sive rei militaris supinae ignorantiae atribuebatur.
Jam palam erat, quod fata polona inclinabant ultra diem crastinum extremam belli aleam diferri non posse, cum ecce pavida deliberatio nonnulos ad consilium vocavit in quo, Constantinoviam deducendis per planum ordinibus opportuniores campos habentem, militari curragine reducendum exercitum persuasum fataliterque conclu-
